Viradecdis was een godin die vereerd werd door de Tungri – al lijkt ook een variant onder de Treveri te hebben bestaan. Haar naam is Keltisch en betekent ‘mannelijkheid.’ Desondanks was ze waarschijnlijk eerder een stamgodin dan een strijdgodin.
Wat we weten
De naam van de godin Viradecdis is overgeleverd via een drietal inscripties: één uit Vechten (Utrecht) in Nederland, één uit Strée (Liège) in België en één uit Birrens in Zuid-Schotland.[1]
De spelling van de naam varieert. Op de Nederlandse inscriptie wordt de godin Viradecdis genoemd, op de Belgische Virathethis en op de Schotse Viradecthis. Er zijn nog twee inscripties die misschien ooit voor deze godin waren, maar die zijn ernstig beschadigd: op de ene inscriptie, uit Valkenburg (Zuid-Holland), zijn nog de letters “RAT” te lezen, op de andere, uit Kesteren (Gelderland), alleen nog maar “RA.” In beide gevallen kan er dus ook goed iets anders hebben gestaan.[2]
Dan zijn er nog de twee inscripties uit de omgeving van het Duitse Mainz, waarop een godin met de naam Virodact(h)is wordt genoemd. De gelijkenis tussen deze twee namen is opvallend, Virodacthis en Viradecdis worden dan ook vaak aan elkaar gelijkgesteld.[3]
Tungri
De Belgische inscriptie komt uit het gebied van de stam van de Tungri, die rond het huidige Tongeren leefden. De twee inscripties uit Nederland en Schotland werden ook gemaakt door mensen uit die regio; de Schotse inscriptie specificeert zelfs dat de makers uit het pagus Condrustis kwamen, de huidige Condroz, waar ook Strée ligt.
Theorieën
Naam en functie
De Tungri werden door de Romeinen bestempeld als Germanen, maar de naam Viradecdis is waarschijnlijk van Keltische origine. De naam wordt gewoonlijk verbonden met het Ierse feardhacht, ‘mannelijkheid.’[4]
Die betekenis doet denken aan de godin Vagdavercustis, wier naam iets als ‘mannelijke voortreffelijkheid’ betekende (het deel ver in Vagdavercustis is in feite hetzelfde als vir in Viradecdis). Van Vagdavercustis kunnen we met zekerheid zeggen dat ze een oorlogsgodin was, maar dat geldt niet voor Viradecdis. Slechts één van de drie inscripties aan Viradecdis werd immers gemaakt door militairen, en de Belgische inscriptie werd gemaakt door een vrouw. Volgens B.H. Stolte is Viradecdis dan ook eerder een stamgodin van de Tungri en/of de Condrusi.[5]
Viradecdis/Virodacthis
De relatie tussen de godin Viradecdis en de Virodacthis die op twee inscripties uit de omgeving van Mainz wordt genoemd, is niet geheel duidelijk. Het verschil in klank (a/e vs. o/a) is niet makkelijk te verklaren,[6] maar de namen lijken alsnog sterk op elkaar. Meestal worden de twee godinnen dan ook met elkaar vereenzelvigd. Misschien waren Viradecdis en Virodacthis lokale varianten van dezelfde godin – de één vereerd door de Tungri, de ander door de Treveri.
Referenties
| [1] Nederland: CIL XIII 8815; België: AE 1968, 311; Schotland: CIL VII 1073 [2] J.E. Bogaers, “Zweimal Valkenburg (Prov. Zuid-Holland),” in Festoen. Opgedragen aan A. N. Zadoks-Josephus Jitta bij haar zeventigste verjaardag, ed. Johannes Boersma (Groningen: Tjeenk Willink, 1976), 126-130. https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/26504 [3] CIL XIII 6761; CIL XIII 11944 [4] Rudolf Much, “Vagdavercustis,” Zeitschrift Für Deutsches Altertum Und Deutsche Literatur 55, no. 2/3 (1914): 292. https://sci-hub.tw/10.2307/20656951 [5] B.H. Stolte, “Die religiösen Verhältnisse in Niedergermanien,” in Religion (Heidentum: Religiösen Verhältnisse im Provinzen), ed. Wolfgang Haase (Berlijn: De Gruyter, 1986), 654-655. sci-hub.tw/10.1515/9783110861464-012 [6] Bogaers, “Zweimal Valkenburg,” 129-130. |