Viradecdis was een godin die wordt genoemd op een aantal inscripties. Haar naam is Keltisch van oorsprong, hoewel misschien vergermaniseerd, maar de precieze betekenis is nog onduidelijk. Ze was waarschijnlijk een godin van de Tungri, hoewel in Duitsland ook votiefstenen werden gevonden voor een godin Virodacthis.
Wat we weten
De naam van de godin Viradecdis (Viradecthis, Virathethis) is overgeleverd via een drietal inscripties, waarvan één uit Nederland, één uit België en één uit Schotland. De Belgische inscriptie (AE 1968 311, spelwijze Virathethis) werd gevonden in Strée (Liège), in de Condroz.[1] Dit gebied werd in de Romeinse tijd bewoond door de stam van de Tungri, waarnaar de stad Tongeren nog altijd vernoemd is. De andere twee inscripties – één gevonden in Vechten (Utrecht), de andere aan de Muur van Hadrianus in Schotland – werden opgesteld door de Tungri; de Schotse inscriptie (CIL VII 1073, spelwijze Viradecthis) zelfs door de inwoners van het district Condrustus, waarnaar de Condroz vernoemd is.[2],[3]
Van twee ernstig beschadigde inscripties uit Nederland is ook geargumenteerd dat ze oorspronkelijk de naam Virathethis spelden.[4] Daarnaast wordt de naam van een godin Virodacthis genoemd op twee inscripties uit de omgeving van Mainz.[5],[6]
Theorieën
Naam en domein
Hoewel de Tungri worden beschreven als Germanen, door Tacitus zelfs als de ‘oorspronkelijke’ Germanen,[7] is het niet zeker of Viradecdis een Germaanse of Keltische oorsprong heeft.
Meestal wordt de naam Viradecdis beschouwd als een Keltische naam. Zo is de naam verbonden met het Ierse feardhacht, ‘mannelijkheid.’[8] Deze etymologie is het meest geciteerd. Een andere Keltische etymologie leidt haar naam terug op de delen *wīrjā-/*wīro- en *dekos-, die respectievelijk ‘waarheid’ en ‘eer’ betekenen, maar deze etymologie is onzeker.[9] De Duitse Wikipedia vermeldt echter dat het achtervoegsel -dis een Germaanse oorsprong aanduidt. Viradecdis kan dus ook een germanisering van een oorspronkelijk Keltische naam zijn.[10]
Op basis van een connectie met ‘mannelijkheid’ is Viradecdis tot mogelijke oorlogsgodin bestempeld. Deze gedachte wordt verworpen door B. H. Stolte, aangezien slechts één van de drie inscripties gemaakt is door militairen. Stolte ziet Viradecdis eerder als mogelijke schutsgodin van de Condrusi of de Tungri.[11]
Virodacthis?
Op twee votiefstenen uit Duitsland is de naam van een godin Virodacthis gevonden. Bogaers noemt het “sehr fraglich” of Virodacthis met Viradecdis gelijkgesteld kan worden. Het verschil in klank (o-a vs. a-e) is volgens hem niet uit te leggen.[12] Desondanks wordt Virodacthis door velen (waaronder Much[13] en De Vries[14]) gelijkgesteld aan Viradecdis.
| [1] “Viradecdis [2],” Keltische Götternamen in den Inschriften der römischen Provinz Germania Inferior, http://gams.uni-graz.at/o:fercan.75 [2] “Viradecdis [1],” Keltische Götternamen in den Inschriften der römischen Provinz Germania Inferior, http://gams.uni-graz.at/o:fercan.74 [3] “RIB 2108,” Roman inscriptions of Britain, https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/2108 [4] J.E. Bogaers, “Zweimal Valkenburg (Prov. Zuid-Holland),” in Festoen. Opgedragen aan A. N. Zadoks-Josephus Jitta bij haar zeventigste verjaardag, ed. Johannes Boersma (Groningen: Tjeenk Willink, 1976), 128. https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/26504 [5] Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD067478 [6] Ephigrapic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD055287 [7] Tacitus, Germania I.2, https://bibliothecaclassica.nl/attachments/article/20/Germania.pdf [8] Rudolf Much, “Vagdavercustis,” Zeitschrift Für Deutsches Altertum Und Deutsche Literatur 55, no. 2/3 (1914): 292. https://sci-hub.tw/10.2307/20656951 [9] Anna van der Weij, “Deabus et Dis Communibus” (Thesis, Universiteit Utrecht, 2017), 66. https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/352614/Anna.Thesis.v2correct.print.pdf?sequence=2 [10] “Viradecdis,” Wikipedia, bezocht op 21 mei 2020, https://de.wikipedia.org/wiki/Viradecdis#Etymologie [11] B.H. Stolte, “Die religiösen Verhältnisse in Niedergermanien,” in Religion (Heidentum: Religiösen Verhältnisse im Provinzen), ed. Wolfgang Haase (Berlijn: De Gruyter, 1986), 654-655. sci-hub.tw/10.1515/9783110861464-012 [12] Bogaers, “Zweimal Valkenburg,” 129-130. [13] Much, “Vagdavercustis,” 292. [14] Jan de Vries, “N. Weibliche Gottheiten,” in Altgermanische Religionsgeschichte. Bd. 2 Die Götter – Vorstellungen über den Kosmos – Der Untergang des Heidentums (Berlijn: De Gruyter, 1970), 325. https://sci-hub.tw/10.1515/9783110855197.288 |