De oorlogsgodin Vagdavercustis, wier naam mogelijk ‘geëerde virtus’ betekent, werd vooral vereerd door militairen, al dan niet in haar heiligdom bij het Duitse Kalkar. Hier werden wapens aan haar gewijd. Ook in de Lage Landen was zij bekend, maar het zwaartepunt van haar verering lag net over de huidige grens, in Duitsland.
Wat we weten
De godin Vagdavercustis is vermeld op een totaal van acht of negen inscripties, waarvan de meeste afkomstig zijn uit de omgeving van Kalkar, Xanten en Kleef. Eén inscriptie (CIL XIII 8805) werd gevonden in Nederland, in Hemmen (Gelderland).[1] Een andere (AE 1935 163), gevonden in Boedapest, werd gemaakt door een lid van het cohort III Batavorum, dus wellicht een Bataaf uit het Nederrijngebied.[2]
Vijf van de inscripties zijn gemaakt door militairen. Bij Kalkar werden in 2000 tevens de overblijfsels van een tempel ontdekt, waarin enkele van de inscripties aan de godin werden gevonden. Tevens werden hier resten van wapens, bepantsering en paardentuig gevonden.[3]
Theorieën
Naam en domein
Er zijn verscheidene interpretaties gemaakt van de naam Vagdavercustis. Theodor von Grienberger vertaalde de naam als ‘de levenskracht gevende,’ maar volgens Rudolf Much is deze interpretatie onwaarschijnlijk en omslachtig. Much redeneert dat het deel -vercustis mogelijk afkomstig is van het Germaanse *wer(a)-kustiz, ‘mannelijke uitmuntendheid’ of ‘virtus’, oorspronkelijk afkomstig uit het Keltisch. Het deel Vagda- is moeilijker, stelt hij, maar kan terug te leiden zijn op een betekenis in de trant van ‘geëerd.’ Dat zou de naam Vagdavercustis verklaren als ‘geëerde virtus.’ Hij brengt de godin dan in verband met de Romeinse god Virtus, de personificatie van dapperheid in de strijd.[4]
In combinatie met het feit dat een groot deel van de inscripties gemaakt of gedoneerd werden door militairen, is het waarschijnlijk dat Vagdavercustis een oorlogsgodin was. Omdat dat de meeste inscripties in de Betuwe en in de buurt van Kleef werden gevonden (en die uit Hongarije door iemand uit het cohort Batavorum werd gemaakt) redeneert B. H. Stolte dat Vagdavercustis een godin van de Bataven of de Curgerni was.[5] Hij vermeldt hier echter niet bij dat de Betuwse inscriptie werd gemaakt door een militair van de Voconti, een Gallische stam die in het huidige Zuid-Frankrijk leefde. Waarschijnlijker is dat deze man, een decurio van het Ala Vocontiorum, de godin leerde kennen toen zijn legereenheid gestationeerd was in Kalkar.
Miranda Green oppert de mogelijkheid dat de bomen die afgebeeld worden in reliëf aan de zijkanten van een votiefaltaar uit Keulen, wijzen op een connectie met vegetatie.[6] Dit soort afbeeldingen zijn echter vaak decoratief en hebben niet per se iets te maken met de eigenschappen van de godheid.
Cultus
Over de verering van Vagdavercustis is weinig geschreven. Uit de inscripties blijkt dat ze voornamelijk vereerd werd door soldaten. Steve Bödecker stelt dat in de tempel bij Kalkar wapens werden gewijd.[20] Een votiefsteen uit Keulen toont een reliëf van vijf mannen die een ritueel uitvoeren, maar de Engelse Wikipedia vermeldt hier over dat het een afbeelding is van een typisch Romeins ritueel, en dat ook de naam van de donor niet inheems maar Romeins is.[21] Daaruit is dus niets op te maken over de cultus van Vagdavercustis.
| [1] CIL XIII 8805, Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby, http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel.php?s_sprache=de&p_belegstelle=CIL+13%2C+08805&r_sortierung=Belegstelle [2] “HD023449,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD023449 [3] Steve Bödecker, “Waffen für Vagdavercustis. Ausgrabungen im Tempelbezirk auf dem Kalkarberg, Kreis Kleve,” Der Limes, 4,2 (2010), 18. https://www.academia.edu/7445170/ [4] Rudolf Much, “Vagdavercustis,” Zeitschrift Für Deutsches Altertum Und Deutsche Literatur 55, no. 2/3 (1914): 285-287, 294. sci-hub.do/10.2307/20656951 [5] B.H. Stolte, “Die religiösen Verhältnisse in Niedergermanien,” in Religion (Heidentum: Religiösen Verhältnisse im Provinzen), ed. Wolfgang Haase (Berlijn: De Gruyter, 1986), 652-653.sci-hub.tw/10.1515/9783110861464-012 [5] Miranda Green, Symbol and imagery in Celtic religious art (London: Routledge, 1992), 40. 93.174.95.29/main/C5BE406E3FC07FA771185A388A090555 [20] Bödecker, “Waffen für Vagdavercustis,” 18. [21] “Vagdavercustis,” Wikipedia, bezocht op 31 mei 2020, https://en.wikipedia.org/wiki/Vagdavercustis |