De oorlogsgodin Vagdavercustis, wier naam mogelijk ‘geëerde virtus’ betekent, werd vooral vereerd door militairen, al dan niet in haar heiligdom bij Kalkar. Hier werden wapens aan haar gewijd.
Wat we weten
De godin Vagdavercustis is vermeld op een totaal van negen inscripties, waarvan de meeste afkomstig zijn uit de omgeving van Kalkar, Xanten en Kleef.
Bij Kalkar werden in 2000 tevens de overblijfsels van een tempel ontdekt, waarin enkele van de inscripties aan de godin werden gevonden. Tevens werden hier resten van wapens, bepantsering en paardentuig gevonden.[1]
| ID-nr | Vindplaats, vindjaar | Latijnse tekst | Nederlandse vertalign | Geschatte datum | Overige opmerkingen & links |
|---|---|---|---|---|---|
| AE 1911 131 | Plumpton (muur v. Hadrianus, VK), 1908 | OMNIBUS DIBUS UNSENIS FERSOMERIS BURCANIUS ARCAVIUS VAGDAVARCUSTUS POV[..]C[.]ARUS VEX(ILLATIONIS) MAVI [… PR]O SALUTE SUA ET SUORUM V(OTUM) S(OLVERUNT) L(IBENTES) M(ERITO) | Aan al de goden Unseni Fersomeri Burcanius, Arcavius, Vagdavarcustus en Pov.c.arus van het detachement (…) Voor de welvaart van henzelf en hun familie hebben zij hun belofte ingelost, gaarne en met reden. | 122 – 300 CE | Versierd met “aan de rechterkant bijl en mes, aan de linkerkant kruik en patera.”[2] Inscriptie is beschadigd; het gedeelte “VEX MAVI” is ook gelezen als “VETERANI,” en “VAGDAVARCUSTUS” kan ook “IAGDAARCUSTUS” zijn.[3] Opvallend is de uitgang –us ipv –is, dit lijkt de naam van een man te zijn. [4],[5] |
| CIL XIII 12057 | Keulen (DE), 1909 | DEAE VAGDAVERCUSTI TITUS FLAVIUS CONSTANS PRAEF(ECTUS) PRAET(ORIO) E(GREGIAE) M(EMORIAE) V(IR) | Aan de godin Vagdavercusti Titus Flavius Constans, prefect der pretorianen, in zijn vooraanstaande herinnering | 151 – 170 CE | Onder de inscriptie een reliëf van vijf mannen die een ritueel uitvoeren. Aan beide zijden versierd met bomen. [6] |
| AE 1935 163 | Adony (nabij Boedapest, HU), 1935(?) | DEAE VAGDAEVERCUSTI M(ARCUS) SIMPLIC(IUS) QUIETUS TRIB(UNUS) COH(ORTIS) III BAT(AVORUM) |(MILIARIAE) EQ(UITATAE) AN[[TONINIAN(A)E]] | Aan de godin Vagdavercustis Marcus Simplicius Quietus, tribuun van het cohort III Batavorum miliaria equitata Antoniniana | 212 – 222 CE | [7] |
| CIL XIII 8805 | Hemmen (bij Wageningen, NL), | DEAE VAGDAVERCUSTI SIM[P]LICIUS SUPER DEC(URIO) ALAE VOCONTIOR(UM) EXERCI[T]UUS BRITANNICI | Aan de godin Vagdavercustis Simplicius Super, decurio van de vleugel van de Vocontiërs, het leger van de Britten[8] | Het Ala Vocontiorum (de Voconti waren afkomstig uit Gallië) was enige tijd gelegerd in Burginatum bij Kalkar, voor ze naar Britannië verplaatsten. [9] | |
| CIL XIII 8702 | Rindern (bij Kleef, DE) | [D]EAE VA[G]DAVER[C]USTI […] ET SUIS V(OTUM) S(OLVIT) L(IBENS) IMP(ERATORE) N(OSTRO) IIII CO(N)S(ULE) | Aan de godin Vagdavercustis heeft (…) en de zijnen zijn belofte gaarne ingelost, op aanwijzing van onze gezaghebber. [10] | [11] | |
| CIL XIII 8703 | Rindern (bij Kleef, DE) | [VAGDAV]ERCUST(I) [SACR]UM […]US IUSTUS [… LEG(IONIS)] XXX U(LPIAE) V(ICTRICIS) [PRO SE] ET SUIS | Aan de heilige Vagdavercusti heeft … Iustus van het Legioen XXX Ulpia Vicitis voor hem en de zijnen… | [12] | |
| CIL XIII 8662 | Monterberg (bij Kalkar, DE) | AL(AE) NOR(ICORUM) IULIUS QUINT(US) VAG(DA)EVERCU(STI) VO(TUM) SO(LVIT) L(IBENS) L(AETUS) M(ERITO) | Van de vleugel Noricorum, Iulius Quintus heeft aan Vagdaevercustis zijn belofte ingelost, gaarne en met reden en dankbaar voor de beloning[13] | 71 – 130 CE | [14] |
| AE 2003 1227 | Kalkar (DE), 2000? | [… VA]GDA[VE]RCUST[I] [CA]NDIDIU[S] […] | Aan Vagdavercustis Candidius … | Gevonden in de tempel [15] | |
| AE 2012 978 | Kalkar (DE), 2000? | [VAGDAVERC]USTI M(ARCUS) LA[…] […] LEG(IONIS) XXX ULP(IAE) V[IC(TRICIS)] | Aan Vagdavercusti Marcus … van het Legioen XXX Ulpia Vicitrix | 101 – 200 CE | In brons gekrast [16] |
Theorieën
Naam en domein
Er zijn verscheidene interpretaties gemaakt van de naam Vagdavercustis. Theodor von Grienberger vertaalde de naam als ‘de levenskracht gevende,’ maar volgens Rudolf Much is deze interpretatie onwaarschijnlijk en omslachtig. Much redeneert dat het deel -vercustis mogelijk afkomstig is van het Germaanse *wer(a)-kustiz, ‘mannelijke uitmuntendheid’ of ‘virtus’, afkomstig uit het Keltisch. Het deel Vagda- is moeilijker, stelt hij, maar kan terug te leiden zijn op een betekenis in de trant van ‘geëerd.’ Dat zou de naam Vagdavercustis verklaren als ‘geëerde virtus.’ Hij brengt de godin dan in verband met de Romeinse god Virtus, de personificatie van dapperheid in de strijd.[17]
In combinatie met het feit dat een groot deel van de inscripties gemaakt of gedoneerd werden door militairen, is het waarschijnlijk dat Vagdavercustis een oorlogsgodin was. Omdat dat de meeste inscripties in de Betuwe en in de buurt van Kleef werden gevonden (en die uit Hongarije door iemand uit het cohort Batavorum werd gemaakt) redeneert B. H. Stolte dat Vagdavercustis een godin van de Bataven of de Curgerni was.[18] Hij vermeldt hier echter niet bij dat de Betuwse inscriptie werd gemaakt door een militair van de Voconti, een Gallische stam die in het huidige Zuid-Frankrijk leefde. Waarschijnlijker is dat deze decurio Simplicius Super de godin leerde kennen toen het Ala Vocontiorum gestationeerd was in Kalkar.
Miranda Green oppert de mogelijkheid dat de bomen aan de zijkanten van het votiefaltaar uit Keulen wijzen op een connectie met vegetatie.[19] Dit soort afbeeldingen zijn echter vaak decoratief en hebben niet per se iets te maken met de eigenschappen van de godheid.
Cultus
Over de verering van Vagdavercustis is weinig geschreven. Uit de inscripties blijkt dat ze voornamelijk vereerd werd door soldaten. Steve Bödecker stelt dat in de tempel bij Kalkar wapens werden gewijd.[20] Over het reliëf op de inscriptie uit Keulen is zo goed als niets geschreven, maar de Engelse Wikipedia vermeldt dat het een afbeelding is van een typisch Romeins ritueel, en dat ook de naam van de donor niet inheems maar Romeins is.[21]
| [1] Steve Bödecker, “Waffen für Vagdavercustis. Ausgrabungen im Tempelbezirk auf dem Kalkarberg, Kreis Kleve,” Der Limes, 4,2 (2010), 18. https://www.academia.edu/7445170/ [2] “Altar dedicated to all the deities,” Roman inscriptons of Britain, https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/926 [3] Rudolf Much, “Vagdavercustis,” Zeitschrift Für Deutsches Altertum Und Deutsche Literatur 55, no. 2/3 (1914): 288. https://sci-hub.tw/10.2307/20656951 [4] “Altar dedicated to all the deities.” [5] “HD028920,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD028920 [6] “HD029652,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD029652 [7] “HD023449,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD023449 [8] Vertaling met dank aan mijn grootvader (91) [9] Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby, http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel.php?s_sprache=de&p_belegstelle=CIL+13%2C+08805&r_sortierung=Belegstelle [10] Vertaling met dank aan mijn grootvader (91) [11] Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby, http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel.php?s_sprache=de&p_belegstelle=CIL+13%2C+08702&r_sortierung=Belegstelle [12] Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby, http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel.php?s_sprache=de&p_belegstelle=CIL+13%2C+08703&r_sortierung=Belegstelle [13] Vertaling met dank aan mijn grootvader (91) [14] “HD078620,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD078620 [15] “HD044895,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD044895 [16] “HD072593,” Epigraphic Database Heidelberg, https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD072593 [17] Much, “Vagdavercustis,” 285-287, 294. [18] B.H. Stolte, “Die religiösen Verhältnisse in Niedergermanien,” in Religion (Heidentum: Religiösen Verhältnisse im Provinzen), ed. Wolfgang Haase (Berlijn: De Gruyter, 1986), 652-653.sci-hub.tw/10.1515/9783110861464-012 [19] Miranda Green, Symbol and imagery in Celtic religious art (London: Routledge, 1992), 40. 93.174.95.29/main/C5BE406E3FC07FA771185A388A090555 [20] Bödecker, “Waffen für Vagdavercustis,” 18. [21] “Vagdavercustis,” Wikipedia, bezocht op 31 mei 2020, https://en.wikipedia.org/wiki/Vagdavercustis |
