Vagdavercustis

Wat we weten

We kennen de godin Vagdavercustis uit een achttal inscripties uit het Nederrijngebied. Eén daarvan komt uit Nederland, uit het Gelderse Hemmen.^[1] Een andere inscriptie werd gevonden nabij het Hongaarse Boedapest, maar werd gemaakt door een militair van het Cohort III Batavorum – dus wellicht een Bataaf uit de Lage Landen.^[2]
De overige zes inscripties komen uit het Duitse Nordrhein-Westfalen. In Kalkar, waar drie inscripties aan Vagdavercustis werden gevonden, zijn ook de resten van een tempel ontdekt, waar verder wapens, wapenrustingen en paardentuig werden gevonden.^[3]

Voor zover we het kunnen achterhalen, werden de inscripties allemaal gemaakt door militairen.

Theorieën

De betekenis van de naam Vagdavercustis is niet geheel zeker, maar betekent waarschijnlijk iets in de richting van ‘mannelijke voortreffelijkheid.’ Die betekenis lijkt tegenstrijdig met het feit dat Vagdavercustis een godin was, maar de mannelijke voortreffelijkheid gaat hier vooral over dapperheid in de strijd. In combinatie met de offers van wapentuig in de tempel in Kalkar en het feit dat ze vereerd werd door militairen, betekent het dat Vagdavercustis een oorlogsgodin moet zijn geweest.^[4],[5] Daarmee is lang niet de enige in de Lage Landen – zie ook bijvoorbeeld Vihansa en Baduhenna.

Het is interessant om haar naam verder te ontleden. Vagda- is moeilijk te interpreteren, maar kan iets als ‘geëerd’ betekenen.^[6] Het middelste deel -ver- betekent ‘man’ (verwant aan het Nederlandse weer in weerwolf, ‘manwolf’). De uitgang -custis komt van het Proto-Germaanse *kustiz, ‘keuze.’ Die betekenis heeft zich ontwikkeld tot ‘voortreffelijkheid’ (net als het Engelse woord choice, dat naast ‘keuze’ ook ‘voortreffelijk’ betekent).^[7]
Maar de letterlijke betekenis van -vercustis als ‘man-keuze’ doet ook denken aan Walkuren (van Oudnoors valkyrja, letterlijk ‘gevallenen-kiezer’).^[8] In de Noordse mythologie kozen de Walkuren welke krijgers zouden sterven (‘vallen’) op het slagveld. Een directe connectie tussen Vagdavercustis en de Walkuren kunnen we niet maken, maar wellicht koos Vagdavercustis de beste, meest voortreffelijke strijders uit als haar favorieten?

Over de verdere verering van Vagdavercustis weten we weinig. Op een inscriptie uit Keulen zijn vijf mannen afgebeeld die een ritueel uitvoeren, maar de Engelstalige Wikipedia vermeldt dat het een traditioneel Romeins ritueel is, dat waarschijnlijk niet veel zegt over hoe ze vereerd werd door de lokale militairen.^[9] Dat ze belangrijk was voor soldaten, blijkt wel uit de tempel die voor haar opgericht werd in Kalkar. De vondsten die hier gedaan werden, duiden erop dat er wapens aan de godin werden gewijd.^[10]

---