Seneucaega

Wat we weten

De godin Seneucaega is alleen bekend dankzij een votiefsteen die in 1930 bij Zennewijnen (Gelderland) werd gevonden. Op de votiefsteen staat een reliëf waarop de godin wordt afgebeeld als de Romeinse godin Diana: een vrouwelijk figuur, die een pijl uit de koker op haar rug haalt, met een hond naast zich.

De inscriptie op de votiefsteen is gedeeltelijk beschadigd, maar luidde oorspronkelijk als volgt: “DEAE [S]ENEUCAEG(A)E (UL)FINUS P(UBLI) F(ILIUS) TRIBUN(US) LEG(IONIS) XXX U(LPIAE) V(ICTRICIS) SEVERIAN(A)E  ALEXANDRIANAE ARAM CUM AEDE SUA A SOLO FECIT V(OTUM) S(OLVIT) L(IBENS) M(ERITO) IMP(ERATORE) D(OMINO) N(OSTRO) SEVERO ALEXANDRO CO(N)S(ULE).”^[1] In het Nederlands: “Voor de godin Seneucaega heeft Ulfenus, zoon van Publius, tribuun van het 30e legioen Ulpia Victrix Severiana Alexandriana … dit altaar met bijbehorende tempel van de grond af laten opbouwen, en daardoor zijn gelofte ingelost, gaarne en met reden, tijdens het consulaat van onze heer Severus Alexander.” De inscriptie wordt gedateerd op 222 CE. De zijkanten van de votiefsteen zijn versierd met wijn- en acanthusranken. Van de tempel die op de inscriptie genoemd wordt, is niets teruggevonden.^[2]

Doordat de inscriptie beschadigd en gedeeltelijk weggehakt is, is onder andere de naam van de godin niet goed te lezen. Verschillende lezingen van de naam zijn Seneucaega, Iseneucaega, Isenbucaega en Ixeneucaega. Hier houd ik de variant Seneucaega aan, tenzij het over de specifieke interpretatie van een andere vorm gaat.

Theorieën

Op het reliëf op de votiefsteen wordt de godin afgebeeld met jachtattributen. Hoewel we niet weten hoeveel van deze iconografie van Romeinse afkomst is (en dus wellicht puur en alleen bij Diana hoorde), is het waarschijnlijk dat Seneucaega een jachtgodin was. De hond die naast haar is afgebeeld, hoort misschien bij haar functie als jageres, maar kan ook een andere betekenis hebben gehad – zie bijvoorbeeld ook de interpretatie van de hond van Nehalennia.

Over de naam van Seneucaega bestaat onenigheid, en de betekenis van haar naam is daarom ook moeilijk vast te stellen. Hoewel de dedicant van de votiefsteen, Ulfenus, waarschijnlijk een Germaan was, is de naam van Seneucaega dat vermoedelijk niet. Siegfried Gutenbrunner leest de naam als Isenbucaega, en maakt een verbinding met een hypothetische plaatsnaam *Isenbucacium, maar dat is volgens B. H. Stolte “zeer onwaarschijnlijk.”^[3]

Lauran Toorians leest de naam als Seneucaega. Hij verbindt het eerste gedeelte van de naam, Seneu-, met de Belgische rivier de Zenne. Het tweede deel zou het Proto-Keltische woord *kagjo, ‘omheining,’ zijn, wat van Seneucaega iets als ‘godin van de omheining van de Zenne’ zou maken. Zennewijnen, de naam van de vindplaats van de votiefsteen voor de godin, heeft (toevallig) ongeveer dezelfde betekenis.^[4] Als de godin inderdaad verbonden was met de rivier de Zenne, is het wellicht niet verwonderlijk dat er geen tempelresten werden gevonden in Gelderland: misschien stond die tempel aan de rivier de Zenne.