De ‘kameraad van de Saksen’ of ‘vriend van het zwaard’ werd afgezworen door eenieder die zich tot het christendom bekeerde. Hij was een stamgod van de Saksen en een mythische voorouder van de koningen van Essex. Hij is wel gelijkgesteld met Tiwaz en met de Noordse god Freyr, maar kan ook een losstaande godheid zijn geweest.
Wat we weten
Saxnot is één van de drie heidense figuren die genoemd worden in de Utrechtse Doopgelofte, een uit de achtste eeuw CE overgeleverd stuk tekst van de gelofte waarmee heidenen zich bekeerden tot het christendom. Meer hierover lees je hier. Het eerste gedeelte van de tekst luidt:
Forsachistu diabolae
Verzaak je de duivel?
(& respondeat.) ec forsacho diabolae.
(en hij geve ten antwoord:) ik verzaak de duivel.
end allum diobol gelde
en alle duivelsdienst?
(respondeat.) end ec forsacho allum diobolgelde.
(hij geve ten antwoord:) en ik verzaak alle duivelsdienst.
end allum dioboles uuercum
en alle werken van de duivel?
(respondeat.) end ec forsacho allum diaboles uuercum and wordum thunaer ende uuoden ende saxnote ende allvm them unholdum the hira genotas sint.
Vertaling: Nicoline van der Sijs[1]
Daarnaast wordt de naam Seaxnet genoemd als stichter van de lijn van koningen van Essex, het rijk van de Oost-Saksen die in Groot-Brittannië settelden. Hij is daar een mythische voorvader: de eerste echte (als in: historische) koningen van Essex komen zeven à acht generaties na Seaxnet, vermoedelijk in de zesde eeuw CE. De Essexse koninklijke genealogie was uniek hierin, aangezien andere Angelsaksische koningshuizen af zouden stammen van Woden. In een later werk wordt Woden wel als voorvader van een van de Essexse koningen genoemd.[2]
Theorieën
Naam en functie
Voor de naam Saxnot bestaan twee mogelijke betekenissen: ‘vriend van het zwaard’ of ‘kameraad van de Saksen.’ Het eerste deel, Sax-, kan verwijzen naar het Saksische volk, maar ook naar de sax, een kort zwaard. Het achtervoegsel -not is verwant met het Nederlandse genoot en betekent zoveel als ‘vriend’ of ‘kameraad.’ Waar zijn naam ook vandaan komt, Saxnot was waarschijnlijk de stamgod of patroongod van de Saksen.[3] Dat betekent dat hij in noordoost-Nederland een belangrijke rol moet hebben gespeeld.
Identificatie met andere goden
Dat Saxnot een belangrijke god was, blijkt ook uit het feit dat hij in de Doopgelofte naast Donar en Wodan wordt genoemd. Er zijn daarom verschillende pogingen gedaan hem met andere belangrijke Germaanse goden te identificeren. Jacob Grimm redeneerde dat Saxnot de zoon van Wodan moest zijn, omdat hij dat in latere genealogieën van het Essexse koningshuis is. Hij stelt Saxnot daarom gelijk met Tiwaz, die in de Noordse mythologie (volgens sommigen) de zoon van Odin was.[4] Los van de vraag of Saxnot door de Saksen echt als zoon van Wodan gezien werd, is deze connectie zeer onzeker, aangezien de laatste talloze zonen had, en er geen reden is om aan te nemen dat Tiwaz buiten Scandinavië ook als zoon van Wodan werd beschouwd. Even goed zijn er veel anderen die Saxnot als een bijnaam van Tiwaz beschouwen.
Edward Turville-Petre redeneert dat Saxnot, als hij één van de drie belangrijkste goden was, eerder met de Noordse Njörðr gelijkgesteld kan worden, of met diens zoon Freyr, die de mythische voorouder was van de Zweedse koningsdynastie.[5] Dat is, volgens Rudolf Simek, waarschijnlijker dan een identificatie met Tiwaz.[6]
Saxnot hoeft echter niet per se met andere goden gelijkgesteld te worden om van betekenis te zijn. Als stamgod van de Saksen had was hij waarschijnlijk van zichzelf belangrijk genoeg om naast Donar en Wodan genoemd te worden. Het is dus ook mogelijk dat hij gewoon een op zichzelf staande godheid was.
| [1] Nicoline van der Sijs, Calendarium van de Nederlandse Taal (Den Haag, Sdu Uitgevers: 2006), 28. https://pure.knaw.nl/portal/files/484266/2006_Van_der_Sijs_Calendarium-def.pdf [2] Barbara Yorke, “The Kingdom of the East Saxons,” Anglo-Saxon England, 14 (december 1985): 14. sci-hub.tw/10.1017/S0263675100001253 [3] Edward Turville-Petre, Myth and Religion in the North (New York: Greenwood Press, 1975): 100. https://archive.org/details/TurvillePetreMythAndReligionOfTheNorth/page/n53/mode/2up [4] Jacob Grimm, Teutonic Mythology Vol. 1, vert. J.S. Stallybrass (Londen: George Bell & Sons, 1882), 203. https://archive.org/details/teutonicmytholog01grim/page/202/mode/2up [5] Turville-Petre, Myth and Religion, 100. [6] Rudolf Simek, “Saxnot,” in Dictionary of Northern Mythology, vert. Angela Hall (Cambridge: DS Brewer, 1993). |