Mare

Waar: overal in de Lage Landen

Snakkend naar adem schiet je wakker. Het zweet staat op je huid. Het dringt langzaam tot je door: je hebt gedroomd, en je ligt veilig in je eigen bed. Maar het gevoel van benauwdheid trekt niet weg. Met nog trillende hand maak je licht, en meteen zie je de gestalte, die als bevroren op je borst zit. Een seconde lang staart ze je aan met lichtende ogen, dan schiet ze van je bed, de schaduwen in. Je knippert en komt overeind, hart roffelend, maar als je in alle hoeken schijnt, is er niets meer te zien…

De mare is een nachtelijke kwelgeest. Ze heeft het op mensen en paarden voorzien en berijdt haar slachtoffers tot ze bezweet en buiten adem zijn. Als ze een paard te grazen neemt, vindt men het de volgende dag uitgeput, bezweet en met verwarde (of ingevlochten) manen in de stal.^[1] Een mens die door een mare geplaagd of ‘bereden’ wordt, krijgt onrustige dromen, gaat zweten en krijgt het benauwd, alsof er een zwaar gewicht op zijn borst of keel drukt. ^[2]

Het is dan ook van het woord mare, of preciezer nacht-mare, dat de term nachtmerrie afkomstig is. In oorsprong heeft dat woord niets met vrouwelijke paarden te maken; nachtmerrie vormde zich uit nachtmare onder invloed van het woord merrie, misschien dankzij het geloof dat maren ook paarden lastigvielen.^[3] Bij het Engelse nightmare verschoof de betekenis van ‘boze geest’ naar ‘verstikkende droom’ in de zestiende eeuw,^[4] die ontwikkeling zal zich waarschijnlijk ongeveer gelijktijdig in het Nederlands hebben voltrokken.

Maren zijn altijd vrouwelijk, en hoewel ze soms onzichtbaar is, wordt ze ook wel voorgesteld als een oude vrouw.^[5] In sommige verhalen gaat het om een menselijke vrouw,^[6] maar meestal is het een bovennatuurlijk wezen. Het verschilt ook per locatie; een kaart met de verschillende aarden van nachtmerries vind je hier. In een dertiende-eeuws Latijns woordenboek werd het woord mare met ‘incubus’ vertaald.^[7] Tegenwoordig is een incubus een mannelijke demon, maar het woord incubus is afkomstig van het Latijnse incubare, ‘liggen op.’^[8] De mare was dus altijd al een geest die op haar slachtoffers ging zitten dan wel rijden, en vermoedelijk altijd al vrouwelijk.

Er zijn verschillende manieren om maren buiten de deur te houden. Om ze weg te houden bij paarden, kan men bijvoorbeeld een paardenkop in de stal ophangen.^[9] De methoden om mensen zelf veilig te stellen variëren van gebeden opzeggen tot sokken op een bepaalde manier neerleggen, tot in een fles plassen, waardoor de mare niet meer weg kan.^[10] Hier vind je een kaart van de geografische verspreiding van afweermiddelen.

---