Wie was de godheid die genoemd werd op het voetstuk dat werd gevonden bij Nijmegen? Zijn beschadigde en half onleesbare naam zou Mercurius Friausius of Mercurius Eriausius kunnen zijn, maar geen van beide namen levert een heldere etymologie op. Misschien was hij gerelateerd aan Wodan, maar hij zou ook een op zichzelf staande godheid geweest kunnen zijn.
Wat we weten
In 1821 werd in het plaatsje Ubbergen, bij Nijmegen, een voetstuk van een standbeeld gevonden met daarop de inscriptie “[D]EO MERCURI(O) [FR]IAUSIO [S]IMPLICIUS INGENU(U)S V(OTUM) S(OLVIT) L(IBENS) M(ERITO).” De inscriptie (CIL XIII 8726) luidt dan in het Nederlands: “Aan de god Mercurius Friausius heeft Simplicius Ingenuus zijn belofte ingelost, gaarne en met reden.” De eerste twee letters van het derde woord zijn beschadigd, waardoor door sommigen ook Eriausio gelezen wordt. J. E. Bogaers spreekt van een “hernieuwd onderzoek” dat uit zou wijzen dat er daadwerkelijk Friausio staat, maar deze stelligheid is niet overgenomen door anderen.
Het bijbehorende standbeeld is beschadigd, maar de god Mercurius is nog herkenbaar aan zijn gevleugelde schoenen en de caduceus in zijn hand. Het is 48 cm hoog, zonder hoofd, en gemaakt van kalksteen. Aan zijn voeten zijn nog de resten van een liggende ram en een mogelijke hanenpoot te zien.[1]
Theorieën
Het is wellicht te wijten aan de onzekere lezing van zijn naam dat er weinig over Friausius is geschreven. Slechts een handvol bronnen reppen over de godheid, en nog minder gaan daadwerkelijk in op zijn karakter en functie.
De naam Friausius is mogelijk gelinkt aan het Proto-Germaanse *frijjaz-, ‘vrij’ of ‘geliefd.’[2] Het is mogelijk dat Friausius een andere naam van Wodan is. Maar buiten zijn connectie met Mercurius, het interpretatio romana-equivalent van Wodan, zijn daar weinig aanwijzingen voor. Zoals Jan de Vries stelt, is de mogelijke verklaring in de richting van ‘vrij’ of ‘geliefd’ niet te verbinden met Wodans kwaliteiten.[3] Het is wel opmerkelijk dat *frijjaz tevens aan de wortel ligt van de naam van de godin Fria, de echtgenote van Wodan. Betekende Mercurius Friausius hier dan ‘Mercurius/Wodan de echtgenoot van Fria’? Wellicht is dit te ver zoeken; het is alleszins mogelijk dat Friausius een op zichzelf staande godheid was.
De ram en haan aan de voeten van het standbeeld zijn attributen die vaker bij Mercurius voorkwamen, en hadden waarschijnlijk dus niet specifiek met Friausius te maken.
Persoonlijke ervaringen
Lees hier de interpretatie van Friausius van Thia Frankisk Aldsido.
Referenties
| [1] J. E. Bogaers, “Twee Romeinse wijmonumenten uit Alem, Noord-Brabant,” Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 12, (1962): 51. https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/26376 [2] Jan de Vries, Altgermanische Religionsgeschichte. Bd. 2 Die Götter – Vorstellungen über den Kosmos – Der Untergang des Heidentums (Berlijn: De Gruyter, 1970), 31-32. sci-hub.do/10.1515/9783110855197.27 [3] De Vries, Altgermanische Religionsgeschichte |