Op deze pagina worden verschillende niet-academische boeken over het heidense verleden van de Lage Landen en omstreken gerecenseerd. Een groot deel hiervan is geschreven door moderne heidenen, maar niet alles.
Heb je een boek gelezen dat hier al of niet bij staat en wil je jouw recensie delen? Laat het me hier weten!
Inhoud
Judith Schuyf Heidense Heiligdommen
Abe J. van der Veen Witte wieven, weerwolven en waternekkers
Linda Wormhoudt Goden en Sjamanen in Noordwest-Europa
Ineke Bergman Godinnen van eigen Bodem
GardenStone Goden van de Lage Landen
GardenStone Eostre Ostara Eostar
Heidense Heiligdommen
Judith Schuyf
Review door: Geldis
Maandenlang keek ik uit naar het verschijnen van Heidense Heiligdommen. Toen het boek eindelijk in mijn brievenbus belandde, waren mijn verwachtingen dan ook hooggespannen. En Judith Schuyf heeft niet teleurgesteld.
Het historisch en wetenschappelijk verantwoorde Heidense Heiligdommen is een waarschijnlijk volledig overzicht van de overblijfselen van voorchristelijke culturen in Nederland. Zoals de ondertitel Zichtbare sporen van een vergeten verleden al aanduidt, focust archeologe Judith Schuyf zich voornamelijk op de elementen van het ‘sacrale landschap’ – oftewel de fysieke relicten van het heidendom, zoals heuvels, bomen en bronnen. Ze legt daarbij uit wat de betekenis van alle zaken was, maar echt diep op de inhoud van de heidense religie gaat ze niet in – het ‘wat’ en ‘waar’ krijgen meer aandacht dan het ‘hoe’ en ‘waarom.’ Niet verwonderlijk, gezien haar achtergrond in de archeologie, en vooral het feit dat het grootste deel van de sporen en bronnen hierop betrekking heeft. Schuyf weet een verbazingwekkende hoeveelheid sporen in Nederland op te sporen.
Heidense Heiligdommen is geen boek om in één keer door te lezen. Een groot deel bestaat uit opsommingen en beschrijvingen van stenen, bronnen en bergen in Lutjebroek, Waddinxveen en Geldrop (bij wijze van spreken) – wat op den duur minder interessant wordt voor diegenen die niet net daar wonen. De schrijfstijl, die zo nu en dan ietwat droog is, draagt hier ook aan bij. De auteur zelf is geen heiden die op zoek is naar fantastische verhalen, maar een wetenschapper. Dat is zowel een voordeel als een nadeel – de focus is puur historisch, maar dat maakt het boek soms ook best droog. Een index was misschien ook prettig geweest.
Toch is Heidense Heiligdommen een aanrader voor eenieder die geïnteresseerd is in het historische heidense verleden van Nederland. De historische focus, de volledigheid van het boek en de kennis van zaken van de auteur maken dat het een must read is voor iedereen die zich hier echt in wil verdiepen.
Bestel het bij de boekhandel
Witte wieven, weerwolven en waternekkers
Abe J. van der Veen
Review door: Geldis
Witte wieven, weerwolven en waternekkers is misschien een dun boekje, maar het bevat een uitgebreide beschrijving van Nederlandse (en Vlaamse) geesten. Naast de figuren uit de titel komen onder meer reuzen, alven en heksen aan bod. Abe van der Veen – beter bekend als Abe de Verteller – gaat diep in op iedere geest, met talloze voorbeelden uit verschillende sagen, en geeft ook zijn eigen interpretatie en/of verklaring. Soms is dat een spirituele verklaring (bijvoorbeeld: kabouters zijn energetische processen), in andere gevallen leidt hij het volksgeloof direct terug op een voorchristelijke cultus (bijvoorbeeld: de witte wievensage van het spit is een overblijfsel van een inwijdingsrite). Daar is hij wel heel gretig in; er zullen vast wel mystieke cultussen hebben bestaan voor de komst van het christendom, maar die zijn niet allemaal overgeleverd als symbolen in volksverhalen. Hij geeft zelf gelukkig aan dat het zijn eigen interpretaties zijn, en het is meestal ook wel duidelijk waar de overlevering ophoudt en zijn eigen gedachten beginnen. Fantastische gedachten zijn het wel.
Aan het eind van het boek is er een (zo niet volledige, dan toch lange) lijst van specifieke wezens als de Kludde en Blauwe Gerrit, die kort beschreven worden.
Zijn beschrijving van de geesten van de Lage Landen is aanzienlijk uitgebreider dan de mijne hier op de website (en bij het schrijven van de artikelen onder Beesten & Geesten is een van mijn eerste stappen meestal: wat zegt Abe erover?) Ik raad het boek dan ook aan aan eenieder die geïnteresseerd is in het volksgeloof en de bovennatuurlijke wezens van deze streken en meer wil weten dan wat er hier onder Beesten & Geesten staat. Lees het met een beetje kritische blik, dan is het een goudmijn om van te genieten – en veel van te leren.
Bestel het via de website van de auteur. De losse hoofdstukken en vele andere interessante artikelen staan hier overigens ook!
Goden en Sjamanen in Noordwest-Europa
Linda Wormhoudt
Review door: Njordda
Het boek Goden en Sjamanen in Noordwest-Europa geeft je een kijk in bijna verloren kennis over allerlei culturen in Noordwest-Europa. Je krijgt eerst een uitgebreide inleiding over de Germanen, Kelten, Scandinavische en Sami culturen. Daarnaast vloeit het over in hekserij en allerlei sjamanistische thema’s zoals krachtdieren, rituelen de kracht van je stem en tot slot de voorouders en de nazaten.
Het boek is een pad dat je leidt naar de verloren wegen van onze voorouders, de wegen die zijn weggedrukt door en geassimileerd met het christendom. Het is een goede combinatie van historische en antropologische bronnen en de eigen ervaringen van de auteur. Het boek zou ik vooral aanraden in mensen die veel affiniteit met spiritualiteit, hekserij, wicca, of paganisme/heidendom hebben. In het boek zitten hier en daar wat kleine foutjes, maar sinds dat het over zoveel informatie gaat valt dat bijna niet op. Voor mij heeft het boek de grootste waarde wat betreft de inspiratie voor sjamanistische en heidense rituelen, dromen, krachtdieren en andere gebruiken. De informatie die de auteur geeft over de verscheidene Europese culturen is waardevol voor de rest van het boek, maar de eigen ervaringen van de auteur wat betreft deze onderwerpen en bijvoorbeeld de Germaanse goden zijn uniek en kunnen veel inzicht geven. Een van mijn favoriete dingen is de vergelijkingen met de culturen die worden genoemd, en hoe deze staan tegenover het sjamanisme. Bijvoorbeeld hoe de wereldboom genaamd Yggdrasil zowel de onderwereld, de middelste wereld en de bovenwereld met elkaar verbindt, iets wat sterk terugkomt in verschillende sjamanistische gebruiken. Stukken die mijn ook intrigeerden waren die waarin de auteur beschrijft hoe ze de goden tegenkwam in haar trancereizen.
”Ik was in een diepe trance, zoekende naar informatie over een onderwerp dat mij dwars zat. Ik concentreerde mij en voelde me meegenomen worden door het geluid van de drum. Plots stond er een gigantische man voor mij, gekleed in een zwartgrijze cape. Hij droeg een grijze baard en mist een oog. Hij pakte mij beet en schudde mij hardhandig door elkaar, gooide mij in zijn lege oogkas en daar… was het universum. Ik zag sterren en planeten, en ik had totaal geen controle meer over mijn bewegingen. Ik wist dat dit Odin was, en ik had hem nog nooit eerder ontmoet.”
Bestel het bij de boekhandel
Godinnen van eigen bodem
Ineke Bergman
Review door: Geldis
Het boekje Godinnen van eigen bodem is een losse vertolking van een aantal lokale godinnen door een moderne heidense auteur. Ineke Bergman neemt het kleine beetje informatie dat we hebben over de lokale godinnen (en een paar waarvan niet bekend is dat ze hier vereerd werden) en gebruikt dat om haar verbeelding de vrije loop te laten gaan en een nieuwe spirituele traditie te maken. Zo verbindt ze de godinnen met allerlei dingen uit andere spirituele tradities, zoals de jaarfeesten van het Wheel of the Year. Dit maakt Godinnen van eigen bodem tot een (zeer) vrije interpretatie van deze godinnen. Het is hiermee interessant om te lezen, maar geenszins een bron voor informatie over de godinnen. Het heeft weinig meer te maken met de oorspronkelijke verering van de godinnen. Er wordt weinig belang gehecht aan de overgeleverde feiten en er is weinig diepgravend onderzoek gedaan. Theorieën die de auteur uitkomen, zoals die van de verering van “Tanfana” op de Tankenberg, worden neergezet als feit. Ook vraag ik me af waarom Bergman gekozen heeft voor twijfelachtig lokale godinnen zoals Flora en Brigida, in plaats van bijvoorbeeld Viradecdis of Hludana. Al met al: leuk als inspiratie, niet te gebruiken als bron.
Bestel het bij de boekhandel
Noot: voor wie het zich afvraagt: ik kan niet in eerlijkheid zeggen dat ik niet beïnvloed ben door de titel van dit boekje, aangezien ik het jaren vóór het begin van Goden van Eigen Bodem reeds gelezen had.. Maar ik kwam zelf pas weer achter de gelijkenis toen ik het onderzoek voor het project al begonnen was, en de naam Goden van Eigen Bodem al bedacht had.
Goden van de Lage Landen
GardenStone
Review door: Geldis
Als ik dit boekje in het begin van 2020 had gehad, dan was de website van Goden van eigen bodem er vermoedelijk nooit geweest, want dan had ik mezelf tevreden gesteld met wat er in Goden van de Lage Landen werd verteld. Maar goed dat dat niet het geval was, want hoewel de auteur een uitgebreide lijst van goden en godinnen beschrijft, is de kwaliteit van zijn onderzoek op zijn minst twijfelachtig. Bronnen worden er niet vermeld, behalve aan het eind, waar de auteur naar drie van zijn eerdere boeken verwijst. (Ik moet hierbij vermelden dat de inhoud van dit boekje oorspronkelijk een lezing was, wat het gebrek aan bronnen kan verklaren en in de oorspronkelijke vorm zou excuseren. Evengoed is het problematisch voor de kritische lezer.) Dat is al een veeg teken, maar hij gaat ook bij verschillende goden de mist in en doet soms onbegrijpelijke suggesties. Op het moment dat hij ervan uitging dat de namen Isenbucaega en Seneucaega van twee verschillende inscripties afkomstig zijn, in plaats van van verschillende lezingen van één inscriptie, gaf ik het op. Punten voor uitgebreidheid en focus op historische feiten en theorieën, maar de uitwerking laat sterk te wensen over. Geen aanrader dus. Eenieder die iets historisch wil weten over de goden van de Lage Landen, kan dat gratis lezen op deze website.
Bestel het via bol.com
Eostre Ostara Eostar
GardenStone
Review door: Geldis
Dit bescheiden boekje over één van de meest enigmatische Germaanse godinnen is aanzienlijk beter dan het hierboven gerecenseerde werk van dezelfde auteur. Het is geen verrassing dat dit boek dieper in detail gaat over deze ene, al dan niet bestaande godin – de auteur doet hier geen uitspraak over – dan Goden van de Lage Landen. Een indrukwekkende hoeveelheid mogelijke bronnen, aanwijzingen en vermeldingen over Eostre is door de auteur naar boven gehaald en beschreven. Vanzelfsprekend komen Bede en zijn Eosturmonath met Eostre aan bod, maar ook veel vermeldingen van later datum. Een aangename verrassing. Maar in weerwil van de ondertitel, Facts, assumptions, conjectures, speculations, guesses and nonsense, wordt er weinig achtergrondinformatie bij gegeven. Hier en daar wordt onderscheid gemaakt tussen zin en onzin, maar wie hoopt op een grondige evaluatie van het bewijs voor Eostre wordt teleurgesteld. De auteur geeft in de inleiding reeds aan geen standpunt in te nemen over de betrouwbaarheid van de bronnen, maar geeft de lezer nauwelijks handvatten om zelf een oordeel te vormen. Zeker op linguïstisch vlak is het gebrekkig. Wie geen achtergrond heeft in dit onderwerp, kan hierdoor zowel sterk misleid worden als niets wijzer worden.
De bronvermelding is aanzienlijk beter dan in Goden van de Lage Landen, met een bibliografie aan het eind en informatie over de oorsprong van gebruikte citaten. Maar op sommige punten is het nog steeds gebrekkig. Zo wordt ergens voor een runentekst een drietal vertalingen gegeven, zonder de respectievelijke bronnen. Elders wordt een Wikipedia-artikel aangehaald. Ook worden er regelmatig meningen beschreven zonder dat de auteur vermeldt wie dat vindt of waarom. Kortom: niet bijzonder slecht, maar ook niet heel goed.
Eostre Ostara Eostar is een interessante introductie voor wie geïnteresseerd is in Eostre en de aanwijzingen voor haar cultus. Wie echter verder wil kijken, de zin en onzin over deze godin van elkaar wil onderscheiden en zich in haar wil verdiepen, raad ik aan zich niet te beperken tot dit boekje alleen.
Bestel het via bol.com
Noot: hoewel enkele in dit boek beschreven aanwijzingen uit Nederland komen, is het op zijn minst twijfelachtig of deze godin ooit in de Lage Landen werd vereerd. Desondanks heb ik besloten dit boek hier te recenseren.