Wilde Jacht

Waar: oosten van de Lage Landen (ook in andere delen van Europa)

Het is de donkerste tijd van het jaar. Vanavond geeft zelfs de maan geen licht, verborgen achter de stormwolken die door de hemel jagen. Midden in de nacht schrik je wakker van een donderklap. Onder het gehamer van de regen lijkt het net alsof er wordt gejoeld en gefloten… Je tuurt naar buiten. Even zie je niets, dan verlicht een bliksemschicht de hemel, en je vangt een flits op van een menigte gestalte die door de lucht raast…

In donkere nachten trekt de Wilde Jacht onder luid geraas door de lucht: een horde geesten die, onder leiding van een enkele figuur, een hels kabaal maken als ze passeren. Vooral bij storm vindt de Jacht plaats, vaak in het najaar en de winter. In het bijzonder rond de Kerst zijn de Jagers actief.^[1],[2] De schade die ze aanrichten blijft soms bij de schrik of gebroken takken, maar in andere gevallen brengt de Wilde Jacht ongeluk, of wordt materiële of psychische schade toegebracht.^[3],[4]

De ‘jagers’ zijn (vaak onzichtbare) geesten die door de hemel trekken. Soms zijn het de zielen van de doden, heksen op bezemstelen, Bokkenrijders of katten.^[5],[6],[7] In andere gevallen worden de jagers niet gespecificeerd. In Nederland worden de jagers vaak vergezeld door paarden en/of honden.^[8] De Jacht gaat vergezeld van een geweldig lawaai, als in een drijfjacht, met hoorngeschal en geschreeuw – maar in Belgisch Limburg gaat de Jacht gepaard met muziek.^[9]
De naam van de Jacht varieert van plaats tot plaats – zo zijn er de Hubertusjacht, Tillekensjacht en Helse Jacht. Hier vind je een kaart van de verschillende namen voor de Jacht in de Lage Landen.

De jagers worden in verschillende verhalen geleid door één figuur, de Wilde Jager. Soms is dit een historisch of legendarisch figuur.^[10] In andere gevallen is het een man die op een ongepast moment ging jagen, en daarom vervloekt werd tot de eeuwige jacht.^[11] In Duitsland en Scandinavië echter werd de Wilde Jacht soms geleid door Wodan, in Duitsland ook door de figuur Holda. In de Lage Landen komen deze mythische figuren met heidense wortels niet expliciet voor als Wilde Jagers (maar zie de houwvrouw en de discussie over Sinterklaas hieronder).

Er zijn verschillende theorieën voor de oorsprong van de Wilde Jacht. Eén mogelijkheid is dat het ontstaan is als verklaring voor natuurfenomenen. De Wilde Jacht wordt echter ook geassocieerd met een ander cultureel fenomeen: de optochten die jaarlijks in december op talloze plaatsen worden gehouden, waarbij mannen zich vermommen als duivels of geesten en rondtrekken met veel lawaai en kattenkwaad. Deze traditie komt waarschijnlijk voort uit de riten van gezelschappen die Wodan vereerden – Wodan die, zoals gezegd, in Duitsland en Scandinavië ook als Wilde Jager figureert. Oorspronkelijk zouden deze optochten een extatisch karakter hebben gehad, en een verbinding vormen met de dodenwereld.^[12]

Deze traditie is echter nog springlevend, zij het in sterk veranderde vorm. Een bekende variant is de Krampuslauf uit het Alpengebied. Maar ook in de Lage Landen worden zulke optochten gehouden. Een vorm waarbij de mannen zich nog echt angstaanjagend uitdossen, vindt men nog in het Waddengebied, waar ieder jaar op 5 of 6 december Sunderum wordt gevierd.^[13] Maar ook in de rest van de Lage Landen vinden zulke optochten plaats: in de vorm van Sinterklaasfeesten.

De Sint is hier de Wilde Jager; de Pieten de geest-jagers in zijn gevolg. De Sinterklaasviering zoals wij die nu kennen, gaat echter niet direct terug op heidense tijden. Tot de negentiende eeuw werkte de Sint alleen, en was hij zelf een angstaanjagende figuur die straffen uitdeelde en met kettingen rammelde.^[14] Halverwege de negentiende eeuw werd het Sinterklaasfeest braver gemaakt: de Sint werd een vriendelijke man, voor het eerst vergezeld door een (zwarte) knecht.

Daarnaast bestond echter ook al eeuwenlang de traditie van jongemannen om zich in deze tijd van het jaar als duivels uit te dossen en rond te spoken met veel lawaai en geweld.^[15] Vandaar ook de zin “Makkers, staakt uw wild geraas!” in Zie de maan schijnt door de bomen, waarschijnlijk het oudste nu nog bekende Sinterklaasliedje.^[16] Deze twee tradities werden min of meer samengevoegd, wat uiteindelijk resulteerde in het Sinterklaasfeest met de schare aan Pieten, zoals we het nu nog kennen.

Hier zijn de Pieten de jagers die Sinterklaas als Wilde Jager volgen. In sommige gevallen lopen de rol van leider en volger echter in elkaar over; zo is de figuur Ruprecht in Duitsland de knecht van Sinterklaas, maar in een Nederlands-Limburgs verhaal de Wilde Jager.^[17]

NOOT De uitgedoste jongemannen op hun wilde tocht maakten hun gezicht vaak zwart met roet of houtskool. Dit is echter geen vorm van blackface zoals Zwarte Piet dat is. Het was onderdeel van hun vermomming als duivel of geest, samen met de maskers en kostuums, geen raciale karikatuur. Dat element is er pas in gekomen met de canonisering van Zwarte Piet als zwarte page/slaaf. In zijn tegenwoordige vorm behoudt Piet nog wel enkele elementen van de geest van de Wilde Jacht, maar zijn uiterlijk is daar niet één van. Niets om te behouden, dus. Gelukkig is Zwarte Piet nu op zijn retour; kattenkwaad uithalen en lawaai maken kan net zo goed met alleen roetvegen. – Geldis