Beesten

Draak

Waar: overal in de Lage Landen

De dag is zinderend warm. Een geluidloze rimpeling trekt over het water en breekt de reflectie van de zon. Je staat verrast stil. De bomen aan de waterkant staan roerloos, nog geen rietpluim beweegt. Het is windstil. Het water zou niet moeten rimpelen, en die rimpeling zou niet moeten groeien. Dan zie je de schittering van schubben, een brede nek die even door het oppervlak breekt. De vorm duikt bijna meteen weer weg, maar je weet zeker wat je gezien hebt…

In de hedendaagse fantasy-literatuur genieten draken grote populariteit als vliegende vuurmonsters, maar in de volksverhalen uit deze streken worden ze vooral met water geassocieerd. Ze leven in bronnen en meren, langs rivieren en in moerassen. In sommige verhalen is de draak een watergeest-kinderschrik met dezelfde functie als de nekker, in andere gevallen beschermt hij een schat in een put.^[1],[2] In een enkel verhaal bevindt de draak zich onder de grond.^[3] Ook de basilisk, een ander draakachtig wezen, houdt zich graag op in putten en kelders.^[4]

Een ander populair thema is dat van de held die een draak verslaat. Ook hier komt de draak soms uit het water.^[5] Het motief van de drakendoder vinden we in de Lage Landen al in de middeleeuwen, zoals het verhaal De Draak van Gelre, waarvan de eerste versie bekend is uit de vijftiende eeuw.^[6] In de dertiende eeuw beschreef de dichter Jacob van Maerlant hoe je een draak vangt: “Sla vervolgens voor hem op een trommel, waardoor hij zal denken een donderslag te horen. En omdat geen dier kwetsbaarder is voor donder en bliksem dan de draak, is dit de manier om hem bang te maken.”^[7] In de Germaanse epiek komen verschillende verhalen voor van helden die draken doden, zoals Beowulf en Sigurd. In de Noorse mythologie is het de dondergod die monsters doodt. Was dit een gemeenschappelijke Germaanse mythe, die geëchood wordt in de claim van Van Maerlant dat de draak kwetsbaar is voor donder en bliksem? Er liggen te veel eeuwen tussen de kerstening en de tijd van Van Maerlant – die overigens ook veel putte uit Griekse en Romeinse bronnen – om hier meer van te maken dan een wilde speculatie, maar het is wel een interessante speculatie.

Het woord draak komt oorspronkelijk uit het Latijn en werd al vroeg overgenomen in het Germaans.^[8] Een oorspronkelijk Germaanse term is lindworm of lintworm.^[9] In het Middelnederlands bestond ook het woord linddrake.^[10] Tegenwoordig verwijst het woord lintworm alleen nog naar een ingewandenparasiet, maar in sommige volksverhalen uit de negentiende en twintigste eeuw wordt het nog gebruikt in de betekenis ‘draak.’

---

Spookhond

Waar: overal in de Lage Landen

Het is laat op de avond; de straat glimt in het schijnsel van de lantarens. In de schaduwen voorbij hun lichtkring ritselt iets. In een flits kijken twee gloeiende ogen je aan. Je staat doodstil, midden op de weg. Dan is het moment voorbij, de schaduwen zijn weer schaduwen. Een kat wiens ogen het licht reflecteerden, vertel je jezelf. Maar de ogen stonden hoog boven de grond. En als je even later een hond hoort huilen, vlakbij, rijzen de haren je te berge…

Van talloze plaatsen in de Lage Landen komen verhalen over spookhonden, ook wel helhonden of zwarte honden genoemd. Een spookhond is een grote, zwarte hond, vaak met vurige ogen, soms met een al dan niet rammelende ketting. Hij vertoont zich meestal ’s nachts – soms met regelmaat om een bepaalde tijd, bijvoorbeeld rond middernacht.^[11] In de meeste verhalen jaagt de hond mensen alleen maar angst aan,^[12] maar in enkele gevallen brengt hij fysieke of mentale schade toe.^[13] De hond kan ook een voorteken zijn van een sterfgeval.^[14]

Over de ware aard van de spookhond verschillen de verhalen. Soms is het de duivel in vermomming,^[15] soms is het de ziel van een slecht persoon. In dat laatste geval kan de hond soms ook praten.^[16] Het kan ook een nekker in hondengedaante zijn.^[17] De spookhond kan plotseling verdwijnen,^[18] in andere gevallen wordt hij door een priester verjaagd.^[19]

In het Overijsselse De Lutte is de spookhond een toeristische attractie geworden. Hierover wordt gezegd dat het de hond was van Wodan en/of Holda en dat hij onderdeel uitmaakte van de Wilde Jacht.^[20] Dat is vanzelfsprekend niet na te gaan, maar er zal geen directe band zijn tussen de vroegmiddeleeuwse heidense goden en de negentiende-eeuwse sage. Hoewel de verhalen over spookhonden niet verder teruggaan dan de negentiende eeuw, is het een feit dat honden in veel culturen met de dood werden geassocieerd – zie bijvoorbeeld de hond van Nehalennia. De Wilde Jacht wordt in veel verhalen ook vergezeld door honden.^[21] Wat precies aan de oorsprong ligt van de verhalen over de spookhonden, weten we niet, maar het is duidelijk dat ze verbonden waren met de dood en de onderwereld.